هر آنچه باید درباره دردهای رشد در کودکان بدانید
- بابک گنجهای
- مطالب پزشکی

دردهای رشد چیست؟
دردهای رشد به دردهای مبهم یا ضرباندار گفته میشود که معمولاً در پاهای کودکان و بهندرت در دستها احساس میشود. این نوع درد شایعترین نوع درد در کودکان است.
دردهای رشد معمولاً در کودکان ۲ تا ۱۲ ساله رخ میدهد و اغلب بین ۳ تا ۵ سالگی شروع میشود. این دردها یک تشخیص پس از رد سایر بیماریها هستند، به این معنا که پزشک پس از اطمینان از نبود سایر مشکلات، آن را تشخیص میدهد.
این دردها معمولاً در اواخر بعدازظهر یا اوایل شب شروع شده و تا صبح برطرف میشوند. شدت آن ممکن است به حدی باشد که کودک را از خواب بیدار کند. دردهای رشد میتوانند هر روز اتفاق بیفتند، اما معمولاً بهصورت متناوب رخ میدهند.
علت دقیق دردهای رشد ناشناخته است، اما رشد استخوانها به خودی خود دردناک نیست. محتملترین دلیل این دردها، درد عضلانی ناشی از فعالیت بیش از حد در طول روز است. این فعالیت زیاد میتواند ناشی از بازی، دویدن و تحرک طبیعی کودکان باشد که فشار زیادی به عضلات وارد میکند.
بررسی شواهد در سال ۲۰۱۷ نشان داد که کودکانی که آستانه تحمل درد پایینتری دارند، بیشتر مستعد تجربه دردهای رشد هستند.
احساس دردهای رشد چگونه است؟
دردهای رشد بهصورت دردهای مبهم و ضرباندار ظاهر میشوند که معمولاً در هر دو سمت بدن، بهویژه در پاها، احساس میشوند. این دردها متناوب هستند، یعنی گاهی ظاهر شده و سپس برطرف میشوند. معمولاً در اواخر بعدازظهر یا شب شروع شده و تا صبح ناپدید میشوند. برخی کودکان علاوه بر دردهای رشد، سردرد یا دلدرد نیز تجربه میکنند.
دردهای رشد در پاها
دردهای رشد معمولاً در ساق پا (تیبیا)، ماهیچه ساق (کاف)، پشت زانوها و جلوی رانها رخ میدهند.
دردهای رشد در زانوها
این دردها معمولاً در پشت زانو احساس میشوند، اما بهندرت مستقیماً در مفصل زانو رخ میدهند. مفصل باید ظاهری طبیعی داشته باشد.
اگر مفصل زانو دردناک، قرمز، متورم یا گرم باشد، ممکن است نشانه آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان باشد و نیاز به بررسی پزشکی دارد.
دردهای رشد در دستها
اگر کودک شما در دستهای خود دردهای رشد داشته باشد، معمولاً هر دو دست درگیر میشوند. همچنین در کنار آن، درد در پاها نیز شایع است.
دردهای رشد در کمر
اگرچه درد کمر در بزرگسالان و کودکان فعال رایج است، اما در تحقیقات مرتبط با دردهای رشد، درد کمر بهعنوان یک علامت رایج ذکر نشده است. بنابراین، درد کمر در کودکان ممکن است نشانه یک مشکل دیگر باشد.
این درد میتواند ناشی از وضعیت بدنی نامناسب یا کشیدگی عضلات باشد، اما اگر بیش از چند روز طول بکشد یا بهمرور شدیدتر شود، ممکن است نشانه یک بیماری جدیتر باشد. در این صورت، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
هیچ درمان خاصی برای دردهای رشد وجود ندارد، اما روشهایی برای کاهش این دردها مؤثر هستند:
- ماساژ و کشش عضلات: ماساژ دادن و کشش ملایم پاهای کودک از بهترین روشها برای کاهش درد است.
- استفاده از گرما: قرار دادن یک کمپرس گرم روی ناحیه دردناک میتواند تسکیندهنده باشد.
- مصرف مسکنهای مناسب: داروهای ضد درد و ضد التهاب مانند ایبوپروفن میتوانند کمککننده باشند. اما از دادن آسپرین به کودکان خودداری کنید، بهویژه اگر کودک بیماری ویروسی حاد دارد، زیرا ممکن است خطر ابتلا به سندرم ری را افزایش دهد که یک بیماری نادر اما جدی است.
- استفاده از مسکنهای طولانیاثر: اگر کودک شما بهطور مکرر از خواب بیدار میشود، میتوان با مشورت پزشک از داروهای مسکن طولانیاثر مانند ناپروکسن استفاده کرد.
دردهای رشد ممکن است از سن ۲ سالگی آغاز شوند، اما معمولاً بین ۳ تا ۵ سالگی بیشتر دیده میشوند. این دردها در کودکان نوپا نیز همانند کودکان بزرگتر، بهصورت دردهای مبهم و ضرباندار احساس میشوند.
علائم دردهای رشد در کودکان نوپا:
✅ بیدار شدن در نیمهشب به دلیل درد
✅ مالیدن یا نگهداشتن پاها هنگام احساس ناراحتی
✅ بدخلق شدن یا تحریکپذیر شدن نسبت به حالت عادی
چگونه به کودک کمک کنیم؟
✔ ماساژ ملایم پاها برای کاهش درد
✔ گرم کردن ناحیه دردناک با کمپرس گرم
✔ اطمینان از استراحت کافی و فعالیتهای متعادل در طول روز
💡 نکته: اگر درد شدید، مداوم یا همراه با تورم و قرمزی مفاصل باشد، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
دردهای رشد معمولاً تا زمان بلوغ متوقف میشوند، اما برخی افراد در بزرگسالی نیز دردهایی مشابه را تجربه میکنند.
علت دردهای مشابه درد رشد در بزرگسالان:
✅ دردهای عضلانی ناشی از فعالیت زیاد یا گرفتگیهای طبیعی عضلانی
✅ مشکلات زمینهای مانند آرتریت (التهاب مفاصل) یا شین اسپلینت (درد ساق پا ناشی از فشار زیاد)
💡 نکته: اگر درد مداوم است یا با تورم، التهاب یا محدودیت حرکتی همراه است، بهتر است برای بررسی دقیقتر به پزشک مراجعه کنید.
دردهای رشد به خودی خود بیضرر هستند، اما در برخی موارد میتوانند نشانهای از یک مشکل دیگر باشند. برخی از شرایطی که میتوانند دردهای مشابه ایجاد کنند عبارتند از:
۱. آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان (Juvenile Idiopathic Arthritis – JIA)
این بیماری دارای ۶ نوع مختلف است که برخی از آنها ممکن است دردهایی مشابه دردهای رشد ایجاد کنند.
علائم دیگر آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان:
✅ درد و تورم مفاصل
✅ مفاصل گرم به هنگام لمس
✅ تب و بثورات پوستی
✅ خستگی مفرط و سفتی مفاصل
✅ تورم غدد لنفاوی
✅ کاهش وزن
✅ اختلالات خواب
۲. سندرم فیبرومیالژیا (Fibromyalgia Syndrome)
فیبرومیالژیا یک اختلال مزمن است که با درد گسترده در عضلات و استخوانها، نقاط حساس در بدن و خستگی همراه است.
علائم دیگر فیبرومیالژیا:
✅ افسردگی و اضطراب
✅ مشکلات تمرکز (احساس “مه ذهنی”)
✅ سردردهای مکرر
💡 نکته: در صورتی که دردها شدید، پایدار یا همراه با علائم دیگر مانند التهاب مفاصل یا خستگی مزمن باشند، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.
۳. استئوسارکوم (سرطان استخوان)
استئوسارکوم نوعی سرطان استخوان است که بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ میدهد. این سرطان میتواند بهصورت کند یا سریع رشد کند و معمولاً در نزدیکی انتهای استخوانهای بازو یا پا، بهویژه در نزدیکی زانو آغاز میشود.
علائم:
✅ درد یا تورم در بازو یا پای آسیبدیده
✅ درد شدیدتر در شب یا هنگام فعالیت
✅ لالهشدن کودک در صورتی که تومور در پا باشد
✅ شکستگی استخوان بهعنوان اولین نشانه در برخی موارد
۴. سندرم پای بیقرار (Restless Leg Syndrome)
این شرایط بهعنوان میل غیرقابل کنترل به حرکت دادن پاها شناخته میشود و باعث احساس ناراحتی میشود که ممکن است با حرکت پاها به طور موقت تسکین یابد.
علائم:
✅ احساس ناراحتی در شب هنگام نشستن یا دراز کشیدن
✅ اختلال در خواب
۵. هایپرموبیلیتی (Hyper-mobility)
هایپرموبیلیتی زمانی است که مفاصل از محدوده طبیعی حرکت فراتر میروند. این وضعیت که به آن “دست و پای دوگانه” نیز گفته میشود، در صورت همراهی با درد مفاصل و سفتی عضلات به آن سندرم هایپرموبیلیتی مفصل گفته میشود.
علائم:
✅ افزایش احتمال دررفتگیها، کشیدگیها و آسیبهای بافت نرم
✅ افزایش درد شبانه و بعد از ورزش
۶. کمبود ویتامین D
مطالعهای در سال ۲۰۱۵ نشان داد که کمبود ویتامین D در کودکان با دردهای رشد شایع است. بعد از مصرف مکملهای ویتامین D، درد این کودکان بهبود یافت.
۷. آسیبدیدگیها
آسیبها میتوانند باعث درد مفاصل، عضلات یا استخوانها شوند که مشابه دردهای رشد است. در این موارد، درد معمولاً در یک ناحیه خاص متمرکز میشود و ممکن است با قرمزی، تورم و کاهش حرکت همراه باشد.
اغلب دردهای رشد مشکلی جدی نیستند و خود به خود از بین میروند. با این حال، اگر کودک شما هر یک از علائم و نشانههای زیر را داشت، باید به پزشک مراجعه کند. این علائم میتواند نشاندهنده یک مشکل جدیتر باشد:
- درد بهطور مکرر رخ میدهد
- درد ناشی از یک آسیب
- درد مانع از انجام فعالیتهای معمولی میشود
- درد فقط در یک سمت بدن
- درد در مفاصل، بهویژه همراه با قرمزی و تورم
- درد که به صبح میرسد
- تب
- لنگیدن
- راش یا جوش
- ضعف
- خستگی
- کاهش اشتها
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
نتیجهگیری
دردهای رشد معمولاً دردهای بیخطر و موقتی هستند که کودکان به مرور زمان از آنها عبور میکنند. ماساژ، کشش و استفاده از مسکنهای بدون نسخه بهترین روشها برای کاهش درد کودک شما هستند.
با این حال، برخی از مشکلات زمینهای با علائم مشابه میتوانند مشکلات جدیتری ایجاد کنند. اگر درد بر روی زندگی روزمره کودک شما تأثیر میگذارد یا اگر علائم دیگری مشاهده کردید، باید کودک شما به پزشک مراجعه کند.